GESKIEDENIS VAN DIE KERK SE PYPORREL
Die onlangse herstelwerk aan die kerk se orrel het ‘n aantal interessante feite oor die geskiedenis daarvan aan die lig gebring.
Die kerkraad het in Mei 1972 Mnr A. Troskie (nou Prof Troskie, ‘n bekende in orrelkringe) aangestel as orreladviseur vir die ontwerp van ‘n pyporrel vir die kerk wat op daardie stadium in die beplanningsfase was. Die baraamde boukoste van die kerkgebou met 462 sitplekke, ontwerp deur die argitek Mnr Johan de Ridder, was R 132 700,00.
Die kerkraad het ook die opsie oorweeg om ‘n elektroniese orrel te installeer, maar het (gelukkig) daarteen besluit. In Junie 1973 het die kerkraad ‘n kwotasie vir die orrel aanvaar van Suid-Afrikaanse Orrelbouers vir totale koste van R 27 535,00. Die Vrouehulpdiens was verantwoordelik om die nodige fondse in te samel (soos baie pyporrels deur deur jare met koeksisters en pannekoek bak befonds is…).
Die spesifikasie van die orrel is kortliks as volg:
- 2 Manuale: swel- en hoofwerk (56 toetse elk)
- Pedaalwerk (32 toetse)
- 25 sprekende registers (d.i. die verskillende klanke van die orrel)
- 1468 pype
(ter vergelyking:
die grootste kerkorrel (5-manuaal) in die wêreld in die Dom van Passau in Duitsland het 17 974 pype en die grootste pyporrel (7-manuaal) in die wêreld in die Atlantic City Convention Hall in die VSA het ± 33 112 pype.)
Die langste pyp in die orrel is 16 voet (4,876 m; toonhoogte 32 Hz) en die kortste so groot soos ‘n balpuntpen. Pype is gemaak van hout, koper of ‘n legering van lood en tin, afhangende van die spesifieke register en die verlangde klank daarvan. Die horisontale trompette (koper) is uit Duitsland ingevoer.
Die frontpype (wat van buite gesien kan word) maak dus maar ‘n klein gedeelte van die totale aantal pype uit en is saamgestel uit sommige van die Prestant- en horisontale Trompet registers.
Installasie van die orrel het in Mei 1974 begin. Die intonasie is na afhandeling van die installasie deur J.H. Pekelharing gedoen. Op 15 Junie 1974 word die orrel ingebruik geneem tydens ‘n uitvoering deur Albert Troskie met werke van Bach, Clarke, Boëlmann e.a.
In sy boek Pyporrels in Suid-Afrika verwys Prof Albert Troskie ook na die Gemeente Noordoos-Pretoria se orrel.
Die huidige vervangingswaarde van die orrel is R5 000 000,00. Dít in aggenome, is die totale beoogde herstelwerk van ± R 460 000,00 aan die orrel gedurende die volgende 3-4 jaar ‘n waardevolle belegging in die musiekkultuur van Suid-Afrika, aangesien dit deesdae merendeels kerke en akademiese instellings is wat nog tot ‘n mate daarin slaag om pyporrels, die koning van instrumente, in stand te hou.
Die eerste fase van hierde werk (R 138 000,00) is pas suksesvol afgehandel deur Jan Zielman Orrelbouers. Dit het behels die vervanging van die transformator, al 16 sleepmotors en die toetskontakte. Die verskil wat dit meegebring het weens registers en toetse wat nou weer behoorlik werk, is duidelik hoorbaar in die klanke wat ons reeds baie bekwame orreliste Mariette Terblanche tydens eredienste optower.
Johannes Potgieter